Statystyki wskazują, że Polacy nie doceniają ogromnego znaczenia testamentu. Z analiz wynika, że taki dokument spisało zaledwie kilka procent naszych rodaków w grupie wiekowej powyżej 45. roku życia. Dlaczego? Eksperci uważają, że w obiegowej opinii testamenty kojarzą się z podeszłym wiekiem i ogromnym majątkiem, dlatego nie myślą o nich z odpowiednim wyprzedzeniem, a niekiedy nawet – w ogóle. To błąd! Zdecydowanie warto przygotować testament, gdyż to on pozwala nam świadomie rozdysponować dobytek na wypadek naszej śmierci. Za jego pomocą można uniknąć także rodzinnych sporów. Jak jednak powinien być sporządzony ten dokument, aby miał moc prawną? Co jeszcze trzeba o nim wiedzieć?
1. Czym właściwie jest testament?
2. Rodzaje testamentów
3. Kiedy testament będzie nieważny?
Eksperci uważają, że stosunkowo niewielka popularność kwestii testamentów wiąże się z niską świadomością Polaków na temat korzyści prawnych. Tymczasem dziedziczenie ustawowe nie zawsze stanowi najlepszą opcję.
Czym właściwie jest testament?
Zacznijmy od definicji i określenia, co to jest testament. Pojęcie to może być rozumiane dwojako. W pierwszym znaczeniu określa dokument zawierający oświadczenie spadkodawcy, czyli oświadczenie osoby dysponującej określonym majątkiem. To jedyna przewidziana w Kodeksie cywilnym forma rozporządzania majątkiem na wypadek śmierci. W drugim znaczeniu słowo „testament” odnosi się do samych czynności prawnych podejmowanych przez osobę fizyczną.
Aby testament był ważny w obliczu prawa, konieczne jest spełnienie kilku wymogów. Przede wszystkim testament zawsze jest sporządzany samodzielnie – nie można tego zrobić przez pośrednika. Osoba, która go przygotowuje, musi być świadoma i znajdować się w pełni władz umysłowych, nie może być ubezwłasnowolniona ani mieć ograniczonego prawa do dysponowania swoim majątkiem. Spisanie testamentu to czynność jednostronna, co oznacza, że niemożliwe jest stworzenie wspólnej woli, na przykład przez małżeństwo.
Do chwili śmierci osoby spisującej testament stanowi on dokument całkowicie bezwartościowy, a jego istnienie nie niesie z sobą żadnych skutków prawnych. W każdym momencie można także zmodyfikować postanowienia poprzedniego testamentu – to zasadnicza cecha, która odróżnia testament od darowizny.
Rodzaje testamentów
Wyróżniamy dwa rodzaje testamentów. Co istotne, oba typy mają dokładnie takie same skutki prawne.
- Testament w formie aktu notarialnego
Testament notarialny jest przygotowywany przez notariusza, który najpierw spisuje tzw. ostatnią wolę, później odczytuje ją na głos, a następnie przekazuje spadkodawcy do podpisu. To najpewniejsze rozwiązanie, gdyż można mieć pewność, że prawnik dopełni wszelkich procedur. Dodatkowo, na wniosek testatora, dokument może uwzględnić notarialny rejestr testamentów, jednak i bez tego ma charakter dokumentu urzędowego.
Oczywiście, istnieje także możliwość, by spadkodawca sporządził nowy testament – z treścią nowego testamentu postępuje się identycznie jak z pierwszą wersją.
- Testament holograficzny
To dokument sporządzony własnoręcznie – ważne, by zrobić to ręcznie, nie zaś w wersji elektronicznej. Zachowuje on swoją ważność pod warunkiem spełnienia wszystkich przytoczonych wyżej zasad, jednak trzeba mieć świadomość, że taką wersję można dość łatwo podważyć.
Wbrew obiegowej opinii, sporządzenie testamentu własnoręcznie nie wymaga obecności świadków. Wymóg ten dotyczy jedynie szczególnej formy, jaką jest testament ustny wypowiadany w szczególnych sytuacjach, gdy istnieje obawa rychłej śmierci. W takiej sytuacji konieczna jest obecność trzech osób. Spadkodawca może także oświadczyć ustnie ostatnią wolę w obecności dwóch świadków wobec wójta, burmistrza, kierownika urzędu stanu cywilnego, starosty, marszałka województwa.
Kiedy testament będzie nieważny?
Skoro wspomnieliśmy już o możliwościach podważenia testamentu, warto rozszerzyć ten temat. Nieważność testamentu może zostać orzeczona, jeśli:
- został sporządzony bez zdolności spadkodawcy do dysponowania majątkiem lub przez osobę niepełnoletnią,
- został sporządzony nieświadomie, pod wpływem groźby lub pod przymusem,
- spadkodawca sporządza testament pod wpływem błędnego przekonania co do stanu rzeczy lub spraw.
Może dojść także do stwierdzenia nieważności testamentu własnoręcznego, jeśli nie został on podpisany, ma formę wydruku komputerowego lub nie zawiera wszystkich danych identyfikacyjnych spadkodawcy.
Koniecznie trzeba też podkreślić, że można uznać za nieważne w testamencie jego poszczególne postanowienie dzielące spadek na części dla konkretnych osób. Nie spotyka się zatem sytuacji znanych z filmów, gdy połowa budynku trafia do jednego krewnego, a druga część do innego. Takie dzielenie majątku można przeprowadzić wyłącznie na drodze zapisu windykacyjnego u notariusza.
Tekst został przygotowany na podstawie informacji z portalu: Adwokat prawo spadkowe Katowice.
Dlaczego warto sporządzić testament? Powód jest oczywisty: to jedyny sposób na rozporządzanie majątkiem po śmierci. Bez niego konieczne będzie sądowe postępowanie spadkowe, które bardzo często jest skomplikowane, czasochłonne i – z czysto ludzkiego punktu widzenia – nie zawsze sprawiedliwe.